24 maja 1895 roku, próbując ratować Tajwan przed okupacją japońską, Tajwańczycy ogłosili niepodległość; powstała wtedy Republika Tajwanu była pierwszą demokracją w Azji. Została ona jednak szybko zmiażdżona przez Japończyków. Po pięciu miesiącach krwawych walk upadła stolica republiki, Tajnan. I tak rozpoczął się okres okupacji japońskiej, trwający do 1945 roku, a zakończony wkroczeniem wojsk Czang Kaj-szeka.

Generalissimus Czang Kaj-szek zajął wyspę jako przedstawiciel aliantów pod jurysdykcją generała MacArthur’a, szybko jednak ogłosił, iż wyspa ‘wróciła do Chin’. Legalnie jednak wyspa nadal należała do Japonii. Dopiero w zawartym w 1951 roku traktacie pokojowym, Japonia zrzekła się prawa do Tajwanu. Nie dokonała jednak przelania tego prawa na żadne inne państwo.

Jako że prawa tego nie dostał także i Czang Kaj-szek, od 1945 roku Republika Chińska była, więc kolejnym okupantem na Tajwanie. Wspomniany wcześniej traktat pokojowy z Japonią stwierdzał, że “decyzja o przyszłym statusie Tajwanu będzie podjęta na podstawie zasad Karty Narodów Zjednoczonych” i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, które jasno mówią o poszanowaniu zasady samostanowienia; poza wyżej wymienionym traktatem pokojowym nie istnieje inne porozumienie jasno wyjaśniające sprawę przynależności Tajwanu.

W takich przypadkach (braku porozumień) prawo międzynarodowe preferuje zasadę samostanowienia.

W ciągu ostatnich 400 lat Tajwan często był przekazywany z rąk do rąk, a jego mieszkańcy nie mieli wpływu na losy własnej wyspy. Jednak w wyniku przemian demokratycznych, jakie dokonały się na Tajwanie na przełomie ostatnich 15 lat, w tym min. pierwszych wolnych wyborów prezydenckich i parlamentarnych w latach 1990-tych, rząd na Tajwanie jest prawdziwym przedstawicielem woli mieszkańców tej wyspy.

Obywatele Tajwanu zaś nie tylko sprzeciwiają się przyłączeniu Tajwanu do komunistycznych Chin, ale także wielu z nich nie utożsamia swojego kraju z Republiką Chińska. ‘Tajwan to Tajwan’ – mówią. Obecnie 60 % obywateli Tajwanu określa się mianem Tajwańczyków i za swój kraj uważa Tajwan, nie Republikę Chin (nazwa ta obowiązuje od czasów zajęcia wyspy przez Czang Kaj-szeka), 30 % uznaje swoje chińskie korzenie, ale identyfikuje się z Tajwanem, a tylko 6% uważa się za Chińczyków.

Republika Chińska powstała w 1912, kiedy Tajwan należał jeszcze do imperium japońskiego. Gdy w 1949 komuniści pokonali nacjonalistów Czang Kai-szek'a, de facto z Republiki Chińskiej pozostała tylko nazwa; ta zaś po ucieczce Czang Kai-szek'a na Tajwan, została przypięta wyspie. Tajwańczycy zdają sobie sprawę, że Republika Chińska na Tajwanie jest tworem sztucznym i wielu z nich zgadza się z opinią byłego prezydenta Lee Teng-hui’a, który twierdzi, iż ‘Republika Chińska nie istnieje’.

To właśnie prezydent Lee, przez wielu nazywany „ojcem Tajwanu”, propaguje idee zmiany nazwy kraju z Republiki Chińskiej na Tajwan i jak najszybszego zatwierdzenia nowej konstytucji (obecna konstytucja Republiki Chińskiej, została ogłoszona w Nanjingu, Chiny, w 1947, a jej pierwowzór powstał jeszcze w 1912). To z inicjatywy prezydenta Lee pod koniec listopada odbędzie się seminarium dotyczące nowej konstytucji, w którym obok naukowców, prawników i polityków z Tajwanu wezmą udział specjaliści od prawa konstytucyjnego i nauk politycznych ze Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Francji i Czech.

Ważnym krokiem w procesie samostanowienia Tajwanu będą też najbliższe wybory do parlamentu w grudniu 2004. Jeśli rządząca Partia Postępu (z niej wywodzi się obecny prezydent Chen Shui-bian) wspierana przez Tajwańska Unię Solidarności (jej założycielem jest prezydent Lee Teg-hui) uzyska większość w parlamencie, możliwe będzie uchwalenie nowej konstytucji. Zatwierdzenie konstytucji przez obywateli Tajwanu w referendum będzie legalną manifestacją prawa Tajwańczyków do samostanowienia.

Obecnie 90% obywateli Tajwanu widzi wyspę jako niepodległe państwo, a 84% stanowczo sprzeciwia się zasadzie „jedno państwo, dwa systemy” (przykład Hong Kong’u). Głos Tajwańczyków wołających o prawo do samostanowienia jest jednak ciągle zagłuszany przez Chiny Ludowe – państwo, które nigdy nie było w posiadaniu wyspy, ani nie ma żadnego prawa tego posiadania rościć.

Często na Tajwanie cytowane są słowa prezydenta Busha, które wypowiedział on w czasie swojej wizyty w Warszawie w 2001. Powiedział on wtedy Polakom:, „Co teraz budujecie, możecie zatrzymać. Nikt nie może zabrać Wam Waszej wolności i Waszego kraju.”

Tego prawa do budowania własnego kraju i cieszenia się w nim wolnością pragną także Tajwańczycy.

Hanna Shen